2008-12-22 12:33:27

SEVAN ցանցի մեջ ներգրավվեցին նաև Բուլղարիան և Խորվաթիան

 Տիեզերական միջավայրի ուսումնասիրության և վերլուծության մասնիկներ գրանցող (SEVAN) ցանցը նպատակ ունի զարգացնել արևի շրջակայքում  և տիեզերական միջավայրում մասնիկների արագացման հիմնարար հետազոտությունը: Մասնիկներ գրանցող այս նոր տեսակի դետեկտորները միաժամանակ կչափեն երկրորդական տիեզերական ճառագայթների տարբեր տեսակների փոփոխվող հոսքերը, այսպիսով ներկայանալով որպես հզոր ամբոջական կայանք` կիրառվող արեգակնային մոդուլյացիայի էֆֆեկտի ուսումնասիրության համար: SEVAN-ի առաջին 4 մոդուլները աշխատեում են Արագածի Տիեզերական  Միջավայրի կենտրոնում, Հայաստանում (ԱՏՄԿ) ` 1000, 17000, 2000 և 3200 մ.բարձրություններում, Երևանում և Արագած սարի լանջերին: SEVAN-ի ընդլայնումը շարունակվում է  2008թ-ի վերջին` շնորհիվ Խորվատիայում և Բուլղարիայում տեղադրված դետեկտորների: 2009 թ-ին ծրագրված է դետեկտորներ տեղադրել նաև Սլովակիայում և Հնդկաստանում:

Երկրի մակերեսին տեղակայված մասնիկներ գրանցող դետեկտորները չափում են հեղեղային երկրորդական մասնիկների հոսքերը, որոնք մթնոլորտում առաջացնում են  սկզբնական իոնները և արեգակնային նեյտրոնները: Մասնիկներ գրանցող ցանցը կարող է կանխատեսել  ռադիացիոն և գեոմագնիսական փոթորիկները արևի պսակի զանգվածների միջմոլորակային ժայթքումների մոտեցումից ժամեր առաջ  (պլազմայի հսկայական ամպեր, որոնք դուրս են նետվում արևի կողմից և թափառում են  միջմոլորակային տարածություններում մինչև 2000 կմ/վ արագությամբ): Կանխագուշակումը և նախազգուշական ազդանշանները  թույլ կտան կանխարգելիչ քայլեր ձեռնարկել արբանյակները և երկրի արդյունաբերությունները մեծ տիեզերական փոթորիկներից պաշտպանելու համար` այսպիսով պահպանելով  բազմաբիլիոն ներդրումներ:

Հուսալի և ճշգրիտ կանխագուշակման կենտրոն ստեղծելու համար մենք պատրաստվում ենք չափել, մոդելավորել և համեմատել`

  • Նեյտրոնների և բարձր էներգետիկ մյուոնների ժամանակային շարքերը

  • Կորրելացիաները երկրորդական մասնիկների փոփոխվող հոսքերի միջև, ինչպես նաև,

  • Գրանցված երկրորդական տիեզերական ճառագայթների ուղղությունները

Հետևելով Արագածի Տիեզերական Միջավայրի Կենտրոնում (ՀԱՏՄԿ) գործող մասնիկներ գրանցող դետեկտորների օրինակին` ԵրՖԻ-ի ՏՃԲ-ում վերոնշյալ նպատակներին հասնելու համար ծրագրվել և կառուցվել է նոր տեսակի մասնիկներ գրանցող դետեկտոր: Հիմնական առանձին դետեկտորի արժեքը, որը  կունենա ինտերնետին տվյալներ ուղարկելու հնարավորություն, չի գերազանցի ԱՄՆ 20,000 դոլարը: Սրանով պայմնավորված  կարող է բավականին ընդլայնվել տիեզերական հետազոտության մեջ ներգրավվող  երկրների ցանցը` ինչը կնպաստի դրանց դիրքին տիեզերքի հետազոտության մեջ:

Որպես նեյտրոնային մոնիտորների համաշխարհային ցանց նոր մոնիտորները կչափեն նեյտրոնային հոսքերը, ինչպես նաև լիցքավորված մասնիկների հոսքերը տարբեր էներգետիկ շեմերում` այսպիսով հնարավոր  դարձնելով լրացուցիչ սկզբանական իոնների ուսումանիրությունը: Այս կայանքները կտեղադրվեն զարգացող երկրների համալսարաններում և հետազոտական կենտրոններում` ամենավտանգավոր տիեզերական փոթորիկների ուսումանսիրության և մոնիտորինգի, ինչպես նաև ուսանողների և գիտնականների նոր սերունդներին  տիեզերական հետազոտության մեջ ներգրավելու համար:

Այս նոր նախաձեռնության մեջ մասնիկներ գրանցող դետեկտորները հավանաբար կտեղադրվեն Խորվատիայում, Սլովակիայում, Կոստա-Ռիկայում, Բուլղարիայում և Հնդկաստանում (տես նկ. 1 և աղյուսակ 1): Երբ SEVAN ցանցը ամբողջությամբ տեղադրվի, այն կապահովի արևի անմիջական տեսանելիությունը` 24 ժամ մեկ դետեկտորի և 18 ժամ օրեկան 2 դետեկտորների միջոցով: Նոր ցանցի միջոցով չափված մասնիկների հոսքերը` միջինից ցածր լայնություններում,  արբանյակներից և բարձր լայնություններում տեղակայված մասնիկներ գրանցող ցանցերից ստացված տեղեկատվության հետ միասին կծառայեն արեգակնային համակարգում տեղի ունեցող ամենաէներգետիկ պրոցեսների մասին տեղեկատվության աղբյուր և գլոբալ տիեզերական մոնիթորինգի և կանխագուշակման ծառայության կարևոր մաս կկազմեն:

Նկ.1  SEVAN (Տիեզերական Միջավայրի ՈՒսումնասիրության և Վերլուծության Ցանց) ցանցի մեջ հավանական է, որ կընդգրկվեն վերոնշյալ երկրները

 


                                                                                                                          Աղյուսակ 1 SEVAN-ի տեղադրման վայրերի գեոֆիզիկական ցուցանիշները

Ծրագրված է, որ SEVAN ցանցի դետեկտորը պետք է չափի նեյտրոնների  և γ քվանտների հոսքերը, ցածր էներգետիկ լիցքավորված մասիկները և էներգետիկ  մյուոնները: SEVAN ցանցից ստացված տեղեկատվությունը թույլ կտա չափել արեգակնային բարձր էներգիայի պրոտոնների էներգետիկ սպեկտրերը:  SEVAN ցանցը կգրանցի 10 ԳեՎ-ց բարձր շատ թույլ արեգակնային պրոտոնների հոսքերը, որը բարձրագույն էներգիայի շատ թույլ ուսումնասիրված մաս է կազմում:

Ամփոփելով նշենք, որ հիբրիդային մասնիկներ գրանցող դետեկտորները, որոնք չափում են չեզոք և լիցքավորված հոսքեր, հետևյալ առավելություններն ունեն գոյություն ունեցող դետեկտորների ցանցերի նկատմամբ, որոնք չափում են գեթ երկրորդական տիեզերական ճառագայթների առանձին տեսակներ`

  • Չափման ստատիստիկ ճշգրտության մեծացում

  • Փորձարկել 7 ԳեՎ-ից մինչև 20 ԳՎ մագնիասական կոշտության սկզբնական տիեզերական ճառագայթների տարբեր կուտակումները

  • Վերականգնել արեգակնային պրոտոնների սպեկտրը և որոշել սպեկտրալ «ծնկի» դիրքը

  • Դասակարգել վերերկրյա աճերը  «նեյտրոնային և «պրոտոնային» դեպքերը

  • Չափել և վերլուծել տարբեր հոսքերի միջև կորրելացիոն մատրիցաները

  • Զգալիորեն ընդլայնել Տիեզերական Եղանակի նախազգուշական ազդանշանների հուսալիությունը հնարավոր դարձնելով 3 մասնիկների հոսքերի գրանցումը գեթ մեկի փոխարեն, որը տեղի է ունենում գոյություն ունեցող նեյտրոնային մոնիտորի և մյուոնային աստղադիտակի համաշխարհային ցանցերում:

  • Զգալիորեն նվազեցնել սարքի գինը. եթե նեյտրոնային մոնիտորի արժեքը 1 մլն. դոլար է, ապա SEVAN-ինը 20,000 դոլար` 50 անգամ քիչ:

SEVAN ցանցի  ստեղծումը նախաձեռնվել  է Միջազգային Արեգակնային Տարվա և ՄԱԿ-ի Հիմնական Տիեզերական Գիտության ծրագրի գործունեության շրջանակներում, որի հիմնական նպատակը աշխարհասփյուռ  փոքր ոչ թանկ սարքավորումների  տեղադրումն է: ԵրՖի-ի ՏՃԲ-ն սցինտիլյատորներ, ֆոտոբազմապատկիչներ և տվյալներ կուտակող էլեկտրոնիկա է տրամադրում զարգացող երկրներին: Արտասահմանում առաջին SEVAN դետեկտորըվեց Խորվատիայում և Բուլղարիայում հայ փորձագետների խմբի կողմից  2008-ի դեկտեմբերին: Առաջին փորձը ցույց տվեց, որ  SEVAN դետեկտորներն ունեն բարձր հուսալիություն: Համաշխարհային ցանցի ստեղծմանն ուղղված հաջորդ քայլը կլինի տվյալների բազայի կազմումը և դետեկտորներից ստացվողծառայության զարգացումը: տեղադր տվյալների բազմակողմանի վերլուծության և նախազգուշացումների ծառայության զարգացումը:

 

 

Նկ. 3 SEVAN դետեկտորը Զագրեբի աստղադիտարանում և SEVAN-ը Բուլղարիայի Գիտությունների Ակադեմիայի Ատոմային Ֆիզիկայի ինսիտուտի Մուսալա սարի հետազոտական կայանում

Նկ.4 Հայ և բուլղարացի ֆիզիկները Զագրեբի աստղադիտարանում; ձախից աջ` Դարիյե Մարիցից, Դռագան Ռոշա, Կարեն Առաքելյան , Գագիկ Հովսեփյան և Իվան  Ռոմստայն 

Նկ. 6 Կարեն Առաքելյանը հավաքում է ֆոտոբազմապատկիչի բարձրավոլտ էլեկտրասնուցիչը

Նկ. 5 Գագիկ Հովսեփյանը չափում ինտերվալը է SEVAN դետեկտորի մեջ

Նկ. 7 Մուսալա սարի կայանը. ծովի մակերևույթից 2930 մ. բարձր